नारदांचें दर्शन

अशा अनुतापी व्यासांना नारदांचें दर्शन होतें

ऐसी व्यासासी अवस्था । ज्ञानार्थी होतां अनुतापता ।
तेथें निजभाग्यें स्वभावतां । आला अवचिता ब्रह्मपुत्र ॥५३॥

व्यास जंव उघडी नयन । तंव पुढें देखे ब्रह्मनंदन ।
हर्षे निर्भर झाला पूर्ण । धांवोनी लोटांगण सदभावें घाली ॥५४॥

उपविष्ट होतां वरासन । हर्षे करी चरणवंदन ।
स्वानंदें चरणक्षालन । केलें पूजन ज्ञानोपचारीं ॥५५॥

पुष्पांजुळी प्रदक्षिणा । तुळसीपत्रें वाहुनी चरणां ।
नारदीं भगवदभावना । करुनी पूजना प्रार्थितसे ॥५६॥

व्यास ह्नणे अहो स्वामी । जगीं परमभाग्याचा मी ।
स्वयें कृपा केली तुह्मीं । आजि सुखसंगमीं निवालों असें ॥५७॥

ऐशी विनंती प्रीतीकरुनी । धांवोनि लागलासे चरणीं ।
त्यासी आदरें नारदमुनी । सन्मानुनी उठवी अत्याल्हादें ॥५८॥

नारदांची पूजा करुन व्यासांनीं आपली मनोव्यथा त्यांना सांगितली

मग बैसोनियां सावचित्त । व्यास निवेदी मनोगत ।
म्यां स्वयें कथिलें ज्ञानमथित । परी समाधान चित्त माझें नपवे ॥५९॥

जो मी लौकिकीं अतिसज्ञान । तो मी निजस्वार्था अतिअज्ञान ।
माझ्या ज्ञातेपणाचे भूषण । तेंचि दूषण मज माझें ॥८६०॥

भीतरीं मूर्ख बाहेरी ज्ञाता । हें ज्ञातेपण निजघाता ।
तें मी वेदशास्त्रपुराणकर्ता । निजस्वार्था अतिअंध झालों ॥६१॥

अंतरीं नाहीं सुखसमाधान । जळो जळो तें ज्ञातेपण ।
ऐसें नारदासी सांगोन पूर्ण । झाला अनन्यशरण श्रीव्यास तो ॥६२॥

" तुझ्या ग्रंथांतून भगवंताचे गुणसंकीर्तन नाही " – नारद

तंव नारद ह्नणे व्यासासी । केलें अत्युत्तम ग्रंथासी ।
जेणें विश्रांति होय वक्तयासी । त्या ग्रंथार्थासी नोळखसी ॥६३॥

स्वधर्मकर्तव्यें व्यवहाररीती । हेंचि निरुपिलें तुवां ग्रंथीं ।
परी भगवंताची निजस्थिती । ती ग्रंथार्थी प्रतिपादिली नसे ॥६४॥

सच्चिदानंदप्रभावासी । नाहीं वर्णिलें श्रीवासुदेवासी ।
तंव विश्रांति नव्हे वाचेसी । मां वक्तयासी सुख कैचें ॥६५॥

जो जगाचें निजजीवन । जो प्रतिपाद्य श्रीजनार्दन ।
नाहीं वर्णिला चैतन्यघन । तंव वक्तया संपूर्णं सुख कैचें ॥६६॥

ज्याचेनी जग होय सुखरुप । तो जनार्दन सुखस्वरुप ।
त्याचें न वर्णितां निजस्वरुप । वक्तयासी अल्प विश्रांती नुपजे ॥६७॥

" श्रोता – वक्ता यांना परमशांति देणारा ग्रंथ कोणता तो ऐक " – नारद

जें वक्तयासी होय निजसुख । त्रिलोकीं कोंदे हरिख ।
ऐसा अत्यंत अलोलिक । तुज मी अवश्यक सांगेन आतां ॥६८॥

श्रोते वक्ते सुखरुप होती । जगीं प्रगटे परमशांती ।
ऐसी भगवंताची निजस्थिती । ते मी तुजप्रती सांगेन पां ॥६९॥

ज्याचें स्मरतां एक नाम । निर्दाळी सकळ कर्माकर्म ।
त्या पुरुषोत्तमाचें निजवर्म । गुह्यज्ञान परम सांगेन व्यासा ॥८७०॥

जेथें शब्देंसी वक्ता निवे । श्रवणेंसी श्रोता विसांवे ।
सुखासही निजसुख फावे । अनुभवा निजानुभवें निघती दोंदें ॥७१॥

जेणें शिवाचें पुरे कोड । जें गोडाचें निजगोड ।
जेणें वोसरे संसारकाबाड । सुखसुरवाड सांगेन तें ॥७२॥

जेणें तुटे ज्ञानाभिमान । जेणें कोंदाटे चैतन्यघन ।
ऐसें जें गुह्याचें गुह्यज्ञान । तें तुज सांगेन परात्पर मी ॥७३॥

जें भावार्थे घेतां वचन । जन जनार्दना अभिन्न ।
श्रोता वक्ता होय आपण । तें गुह्यज्ञान अवधारी तूं ॥७४॥

कैसें व्यासाचें शुद्धमन । नारद ज्ञाता मी काय अज्ञान ।
ऐसा नधरीच ज्ञानाभिमान । यालागीं तुष्टमन नारद झाला ॥७५॥

जेणें जपतपाची श्रृंखळा तुटे । ध्येयध्यानाचें बिरडें फिटे ।
कर्माकर्माचें खत फाटे । तें वर्म गोमटे अवधारी पां ॥७६॥

जेणें अहंतेचें मूळ उपडे । अविद्येचें आयुष्य खंडे ।
अंगें ब्रह्म होइजे रोकडें । तें ज्ञान धडफुडें अवधारी पैं ॥७७॥

गुरुकृपेनें नारदाला लाभलेली योग्यता

निजकृपें श्रीनारद । परमप्रीती अतिआल्हाद ।
व्यासासी वचनानुबोध । परमानंदें निववीत असे ॥७८॥

श्रीनारायणें निजानंद । परमेष्ठीसी केला बोध ।
तेणें ब्रह्मा पावे परमानंद । स्वानंदकंद सदोदित ॥७९॥

ऐसिया निजानुभवासी । ब्रह्मा अर्पी निजपुत्रासी ।
तेणें तो नारददेवर्षी । सुखस्वानंदेंसी डुल्लत असे ॥८८०॥

भुक्ति मुक्ति भगवद्भक्ती । नित्य नारदातें वोळंगती ।
येवढी स्वरुपाची प्राप्ती । अगाधस्थिती पावला ॥८१॥

भुक्ति नारदाचे पायीं घोळे । मुक्ति त्याचे चरणीं लोळे ।
भक्ति त्याचेनी धाकें पळे । करी सोवळें निजशिवातें ॥८२॥

काम नारदापुढें पळे । काळ त्याच्या तोडरीं रुळे ।
हरिहरांचेनी भावबळें । इंद्रादि पादकमळें वंदिती सदा ॥८३॥

सदा देवांचा आवडता । नित्य दैत्यांचा पढियंता ।
ज्याचे मुखींची स्वभाववार्ता । नुल्लंघ्य सर्वथा हरिहरांसी ॥८४॥

शुक्र लागे ज्याचे चरणी । बृहस्पति त्यातें मस्तकीं मानी ।
यापरी गा नारदमुनी । वंद्य त्रिभुवनीं सुरां असुरां ॥८५॥

नारदा रावणासी आप्तता । शेखीं रामाचा पढियंता ।
नारद शिवाचा आवडता । तो त्रिपुरासी तत्त्वतां एकांत चाळी ॥८६॥

श्रीकृष्णनारद एकांतविधी । त्यातें कालयवन पुसे बुद्धी ।
ज्यातें जरासंघ नित्य वंदी । तो कृष्णसभेमधीं आत्मत्वें पूज्य ॥८७॥

जेथें अत्यंत विषमता । तेथें नारदासी नित्य समता ।
तेथे समसाम्यसमानता । व्यासासी तत्त्वतां निजबोधक ॥८८॥

तो पाराशर तपतेजस । सरस्वतीतीरींचा निजहंस ।
परब्रह्मध्यानीं ध्यानस्थ व्यास । त्यासी करी उपदेश श्रीनारद तो ॥८९॥

ध्यानध्यातृत्वभेद । फोडोनी जो सच्चिदानंद ।
तोचि श्लोकार्थीचा अर्थबोध । व्यासासी श्रीनारद बोध सांगे ॥८९०॥

नारदांच्या उपदेशानें व्यासांना आत्मज्ञान

कानावचना होतां भेटी । व्यास स्वबोधेंसी स्वयें उठी ।
श्रीनारदाचे गोष्टीसाठीं । पडली मिठी परब्रह्मीं ॥९१॥

ज्या दादुल्याचें वचन । निर्दळुनी ध्यातें मन ।
ध्याता केला चैतन्यघन । हा प्रताप पूर्ण सदगुरुवचनीं ॥९२॥

तेंचि वाक्य इतर सांगती । परी तेथें नव्हे अर्थप्राप्ती ।
बाप सदगुरुवाक्याची ख्याती । वचनींच प्राप्ती पर ब्रह्माची ॥९३॥

हो कां वचनामाजीं आईतें । ब्रह्म बांधोनी आलें होतें ।
हाही अर्थ नघडे येथें । गुरुवाक्यचि निश्चितें परिपूर्ण ब्रम्ह ॥९४॥

वस्तुवेगळें वचन राहे । मां त्यामाजीं वस्तु बांधिली जाये ।
वस्तु वचनासी सबाह्य आहे । एवं गुरुवाक्य होय परिपूर्ण ब्रम्ह ॥९५॥

गुरुवाक्याचें अक्षर । तें क्षराक्षरातीत परमपर ।
यालागीं गा साचार । ब्रम्हपरात्पर सदगुरुवाक्य ॥९६॥

वचन वाक्य आणिक वक्ता । तिहींसी गुरुवाक्यें एकात्मता ।
यालागीं जाण पां तत्त्वतां । गुरुवाक्य वस्तुता परिपूर्ण ब्रह्म ॥९७॥

गुरुवाक्य चैतन्यघन । सदगुरु तो ब्रम्ह परिपूर्ण ।
हे श्रीव्यासासी बाणली खूण । आपणा आपण विसरला मग ॥९८॥

विसरला तो ध्येयध्यान । विसरला तो ज्ञेयज्ञान ।
विसरला तो मीतूंपण । देहीचें देहपण देहधर्म विसरे ॥९९॥

विसरला तो कर्मधर्म । विसरला तो नित्यनेम ।
विसरला तो जपहोम । पूर्ण परब्रम्ह कोंदाटलें ॥९००॥

नाठवे सज्ञानमंहती । नाठवे महाकवित्वाची व्युत्पत्ती ।
नाठवे विदेहदेहस्फूर्ती । चैतन्यस्थिती ठसावली तया ॥१॥

बाप गुरुवाक्याचा निजबोध । निःशेषें निरसला जीवभेद ।
पूर्ण कोंदला परमानंद । स्वानंदकंद निजबोधेंसी ॥२॥

ऐसा पावतां निजबोध । विसरला गुरुशिष्यत्वभेद ।
श्रीव्यास आणि श्रीनारद । झाले एकचित्तबोध निजात्मरुपें ॥३॥

यापरी श्रीभागवत । दशलक्षण अर्थयुक्त ।
नारदें व्यासासी यथोक्त । पूर्ण परमार्थ प्रबोधिला ॥४॥

कृपापूर्ण पौर्णिमाद्वारें । सदगुरुप्रबोधबोधचंद्रें ।
निजानंदें अमृतकरें । निवविलें पुरें निजशिष्यातें ॥५॥

निरसुनी अविद्याअंधार । दवडुनी अहंसोहविकार ।
फेडिलें मुक्तीचें भुरर । सदगुरुभास्करअरुणोदयीं ॥६॥

सूर्यकिरणाचे संघातें । अंधारचि प्रकाशाआतें ।
तेवीं गुरुवाक्यभास्वतें । संसार सुनिश्चितें परब्रह्म केला ॥७॥

इतर सूर्य अस्तमाना जाय । गुरुसूर्य तैसा नव्हे ।
जो उगवतांची पाहे । उदयास्त खाय निजांगतेजें ॥८॥

जेवीं चंद्रकरअंगसंगें । चकोर निवाला डोलोंलागे ।
तेवीं गुरुवाक्यसंयोगें । श्रीव्यास सर्वांगें सुखरुप जाहला ॥९॥

गुरुवाक्यानें ज्ञान प्रबुद्ध झालेल्या व्यासांनी चतुः श्लोकीचें सार दहा लक्षणांत वर्णिलें

तेणें सुखाचेनि स्वानंदें । सदगुरुकृपा पूर्ण बोधें ।
चतुःश्लोकींचीं अगाध पदें । दशलक्षणशुद्धें वर्णिलीं व्यासें ॥९१०॥

प्रथमस्कंधीं आरंभभाव । द्वितीयस्कंधी साधिला आव ।
तृतीयापासूनी नवलाव । लक्षणान्वयभाव लाविला असे ॥११॥

तृतीयस्कंधीं सर्गलक्षण । चतुर्थस्कंधीं विसर्ग जाण ।
पंचमस्कंधीं बोलिलें स्थान । षष्ठीं तें पोषण प्रतिपादिलें ॥१२॥

सप्तमस्कंधी बोलिली ऊती । अष्टमीं मन्वंतरांची गती ।
ईशानुकथनाची स्थिती । जाण निश्चिती नवमामाजीं ॥१३॥

दशमी बोलिला निरोध । एकादशी मोक्षपद ।
द्वादशीं आश्रय अतिशुद्ध । एवं लक्षणें विशद व्यासें केलीं ॥१४॥

जैसें वटबीज अणुमात्र । त्याचाचि होय वृक्ष थोर ।
तैसा चतुः श्लोकींचा विचार । श्रीव्यासें साचार विस्तारला ॥१५॥

व्यास कवि हाचि माळी । भूमिका शोधोनि वैराग्यहलीं ।
गुरुकृपाजीवनमेळीं । विवेकाचे आळीं वाढवी वृक्ष ॥१६॥

व्यासविंदानिया बळी । चतुः श्लोकींच्या निजमेळी ।
वृक्ष वाढवी समूळीं । पुष्पपल्लवफळीं सफलित ॥१७॥

पदोपदीं अतिगोड । मोक्षसुखाचे लागले घड ।
समूळ सगळें झाड । नित्य नूतनगोड सुस्वाद लागे ॥१८॥

नित्य नूतन याची गोडी । अवीटें विटोंनेणें चोखडी ।
जे सेवूं जाणती आवडी । त्यांसी बाधेना वोढी सुधैषणेची ॥१९॥

नवल या फळाची मात । त्वचा वीज नाहीं त्यांत ।
नमाखतां जीवाहात । नलागतां दांत सेवावें हें ॥९२०॥

हें रसनेविण रसस्वादन । सेवितां नव्हे उच्छिष्टवदन ।
परमानंदें तृप्त पूर्णं । गुरुभक्त सज्ञान पावती सदा ॥२१॥

एवं दशलक्षणविस्तार । द्वादशस्कंधभागवततरुवर ।
श्रीव्यासऋषि वदला साचार । स्वानंदनिर्भंर रस स्रवत ॥२२॥

समूळफळरुपें सदाफळ । अद्वितीय अतिरसाळ ।
समसाम्यसदा सरळ । समत्वें निर्मळ शाखोपशाखा ॥२३॥

शाखोपशाखाउत्पत्ति । निगमकोकिळा कूजती ।
आर्तभ्रमर परिभ्रमती । जिज्ञासु घालिती झेंपा फळीं ॥२४॥