॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
ॐ नमो श्रीजनार्दन । सकळ सिद्धींचें सिद्धस्थान ।
सकळ ऋद्धींचें परम निधान । तुझे श्रीचरण सर्वार्थी ॥१॥
निधान साधावया अंजन । नयनीं काळिमा घालिती जन ।
तेणें काळवंडले नयन । थितें निधान दिसेना ॥२॥
तैसे नव्हती तुझे चरण । करितां चरणरजवंदन ।
निःशेष काळिमा निरसे जाण । पूर्ण निधान दाविसी ॥३॥
अंजनें साधितां निधान । तेथ छळावया पावे विघ्न ।
बळी देऊनि साधिल्या जाण । नश्वरपण तयासी ॥४॥
तैसे नव्हती तुझे चरणा । अवलीळा करितां स्मरण ।
नित्य सिद्ध अव्यय जाण । निजनिधान ठसावे ॥५॥
हें साधूनियां निधान । झाले सनकादिक संपन्न ।
नारदाचें उदारपण । येणेंचि जाण वाखाणे ॥६॥
वज्रकवच प्रल्हादासी । हेंचि भांडवल गांठी त्यासी ।
शुकादि वामदेवांसी । महिमा येणेंसीं पावले ते ॥७॥
व्यासवाल्मीकि महावेव्हारे । येणेंचि भांडवलें झाले खरे ।
त्यांचेनि भांडवलें लहान थोरें । छेदूनि दरिद्रें नांदती ॥८॥
त्या सद्गुरूचे श्रीचरण । परम निधींचें निधान ।
एका जनार्दना शरण । हें आम्हां परिपूर्ण भांडवल ॥९॥
येणेंचि भांडवलें प्रस्तुत । प्राप्त झालें श्रीभागवत ।
तेथ उद्धवासी श्रीअनंत । ज्ञानमथितार्थ सांगत ॥१०॥
त्या दोघांची एकान्त मातु । प्रकट जाहली जगाआंतू ।
हा परीक्षितीचा विख्यातू । उपकार लोकांतू थोर झाला ॥११॥
ज्याचे श्रद्धेच्या आवडीं । शुक पावला लवडसवडी ।
तेणें गुह्य ज्ञानाची गोडी । प्रकट उघडी दाखविली ॥१२॥
त्या शुकाचें नवल महिमान । कानीं न सांगतां गुह्य ज्ञान ।
श्रवणें तोडोनि भवबंधन । परीक्षिती जाण उद्धरिला ॥१३॥
एथवरी श्रवणाची गोडी । प्रसिद्ध दाविली उघडी ।
तरी अभाग्यु दांतखिळी पाडी । कानाची नुघडी निमटली मिठी ॥१४॥
श्रवणीं घालितां वाडेंकोडें । कथासारामृत बाहेरी सांडे ।
श्रवणाआंतौता थेंबही न पडे । यालागीं रडे विषयांसी ॥१५॥
असो हे श्रोत्यांची कथा । कथा सांगे जो वक्ता ।
तोही तैसाचि रिता । घोटु आंतौता पावों नेदी ॥१६॥
जैसा गुळउंसाचा घाणा । रसु बाहेरी जाये मांदणा ।
फिकेपणें करकरी गहना । ते गती वदना वक्त्याचे ॥१७॥
जें कथामृताचें गोडपण । तें सद्गुरूवीण चाखवी कोण ।
यालागीं जनार्दना शरण । जेणें गोडपण चाखविलें ॥१८॥
परी चाखविली उणखूण । तेही अभिनव आहे जाण ।
स्वाद स्वादिता आपण । होऊनि गोडपण चाखवी ॥१९॥
बाळकाहातीं दिधल्या फळा । खावें हें न कळे त्या अबळा ।
त्याचे मुखीं घालूनि गळाळा । गोडीचा जिव्हाळा जनक दावी ॥२०॥
गोडी लागल्या बाळकासी । तेंचि फळ खाय अहर्निशीं ।
तेवीं जनार्दनें आम्हांसी । गोडी श्रीभागवतासी लाविली ॥२१॥
ऐसी लाविली गोडी चढोवडी । तेणें झाली नवलपरवडी ।
मज सांडितांही ते गोडी । गोडी न सोडी मजलागीं ॥२२॥
ते गोडीनें गिळिलें मातें । मीपण गेलें गोडीआंतौतें ।
ते गोडीचें उथळलें भरितें । सबाह्य रितें उरों नेदी ॥२३॥
हें शुकमुखींचें श्रेष्ठ फळ । गोडपणें अतिरसाळ ।
त्वचाआंठोळीवीण केवळ । गोडीच सकळ फळरूपें ॥२४॥
ते श्रीभागवतींची गोडी । श्रीकृष्णें निजआवडीं ।
उद्धवासी कडोविकडी । भक्ति चोखडी चाखविली ॥२५॥
करितां माझें भजन । धरितां माझे मूर्तीचे ध्यान ।
समाधिपर्यंत साधन । उद्धवासी संपूर्ण सांगीतलें ॥२६॥
ते कृष्णामुखींची मातू । ऐकोनि चौदाव्या अध्यायांतू ।
उद्धव हरिखला अद्भुतू । माझा निजस्वार्थू फावला ॥२७॥
मज कृष्णमूर्तीचें ध्यान । सहजें सदा असे जाण ।
तेणेंच होय समाधि समाधान । तरी कां प्रश्न करूं आतां ॥२८॥
ऐकोनि चौदावा अध्यायो । झाला उद्धवासी हा दृढ भावो ।
हें देखोनि स्वयें देवो । पुढील अभिप्रावो सूचितू ॥२९॥
दृढ विश्वसेंसीं जाण । करितां माझें भजन ध्यान ।
पुढां उपजे सिद्धींचें विघ्न । ते अर्थीं श्रीकृष्ण उपदेशी ॥३०॥
पंधरावे अध्यायीं निरूपण । भक्तीं माझें करितां भजन ।
अवश्य सिद्धि उपजती जाण । त्या त्यागवी विघ्न म्हणोनी ॥३१॥
श्रीभगवानुवाच ।
जितेन्द्रियस्य युक्तस्य जितश्वासस्य योगिनः ।
मयि धारयतश्चेत उपतिष्ठन्ति सिद्धयः ॥ १ ॥
प्राणापानजयो जयापासीं । इंद्रियजयो असे ज्यासी ।
यावरी उल्हास मद्भक्तीसी । चित्त अहर्निशीं मद्युक्त ॥३२॥
उद्धवा गा त्याच्या ठायीं । अनिवार सिद्धि उपजती पाहीं ।
ये अर्थी संदेह नाहीं । जे जे समयीं जें इच्छी ॥३३॥
ऐसें उद्धवें ऐकतां । चमत्कारू झाला चित्ता ।
समूळ सिद्धींची कथा । श्रीकृष्णनाथा पुसों पा ॥३४॥
श्रीउद्धव उवाच ।
कया धारणया का स्वित् कथंस्वित् सिद्धिरच्युत ।
कति वा सिद्धयो ब्रूहि योगिनां सिद्धिदो भवान् ॥ २ ॥
कोण्या धारणा कोण सिद्धि । ते सांगावी विधानविधी ।
संख्या किती सकळ सिद्धि । तेंही कृपानिधी सांगिजे ॥३५॥
या सकळ सिद्धींची कथा । तूं एक जाणता तत्त्वतां ।
ते मज सांगिजे जी अच्युता । तूं सिद्धिदाता योगियां ॥३६॥
श्रीभगवानुवाच ।
सिद्धयोऽष्टादश प्रोक्ता धारणा योगपारगैः ।
तासामष्टौ मत्प्रधाना दशैव गुणहेतवः ॥ ३ ॥
सिद्धि अष्टादश जाण । त्यांची धारणा भिन्न भिन्न ।
ऐंसे बोलिले योगज्ञ । योगसंपन्न महासिद्ध ॥३७॥
या नांव गा सिद्धि समस्ता । यांत अष्ट महासिद्धि विख्याता ।
त्या माझे स्वरूपीं स्वरूपस्थिता । आणिकासी तत्त्वतां त्या नाहीं ॥३८॥
मनसा वाचा कर्मणा जाण । विसरोनि देहाचें देहपण ।
माझेनि स्वरूपें अतिसंपन्न । चैतन्यघन जो झाला ॥३९॥
त्यापाशीं या सिद्धि जाण । उभ्या असती हात जोडून ।
परी तो न पाहे थुंकोन । निचाड जाण यापरी ॥४०॥
इतर दहा सिद्धींची कथा । ज्या सत्त्वगुणें गुणभूता ।
साधक शुद्धसत्त्वात्मा होतां । त्यापाशीं सर्वथा प्रकटती ॥४१॥
अष्ट महासिद्धींची कथा । तुज मी सांगेन तत्त्वतां ।
ज्या माझे स्वरूपीं स्वभावतां । असती वर्तता अहर्निशीं ॥४२॥
अणिमा महिमा मूर्तेर्लघिमा प्राप्तिरिन्द्रियैः ।
प्राकाम्यं श्रुतदृष्टेषु शक्तिप्रेरणमीशिता ॥ ४ ॥
गुणेष्वसङ्गो वशिता यत्कामस्तदवस्यति ।
एता मे सिद्धयः सौम्य अष्टावौत्पत्तिका मताः ॥ ५ ॥
अणिमा महिमा लघिमास्थिती । या तिन्ही देहसिद्धीचे प्राप्ती ।
प्राप्तरिंद्रियैः जे वंदती । ते जाण चौथी महासिद्धी ॥४३॥
प्राकाम्य श्रुतद्दष्टता । ते पांचवी सिद्धि गा सर्वथा ।
शक्तिप्रेरण ईशिता । हे जाण तत्त्वतां सहावी सिद्धि ॥४४॥
माझे धर्म जेथ वश होती । ते वशिता बोलिजे सिद्धांतीं ।
ते सातवी सिद्धि वदंती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥४५॥
त्रिलोकीं भोग जो निरुपम । तो न करितां परिश्रम ।
इच्छामात्रें उत्तमोत्तम । भोग सुगम हों लागे ॥४६॥
('यत्कामस्तदवस्यति')
इच्छील्या कामसुखाची प्राप्ति । त्रिभुवनींची भोगसंपत्ती ।
एकेच काळें अवचितीं । ते जाण पां ख्यातीं आठवी सिद्धि ॥४७॥
या अष्टमहासिद्धींची राशी । स्वभावें असे मजपाशीं ।
साधक शिणतां प्रयासीं । एकादी कोणासी उपतिष्ठे ॥४८॥
हे महासिद्धींची व्युत्पत्ती । इतर दहा ज्या बोलिजेती ।
त्याही सांगेन तुजप्रती । यथानिगुती उद्धवा ॥४९॥
अनूर्मिमत्त्वं देहेऽस्मिन् दूरश्रवणदर्शनम् ।
मनोजवः कामरूपं परकायप्रवेशनम् ॥ ६ ॥
स्वच्छन्दमृत्युर्देवानां सहक्रीडानुदर्शनम् ।
यथासङ्कल्पसंसिद्धिराज्ञाप्रतिहता गतिः ॥ ७ ॥
देहीं बाधिती ना ऊर्मि साही । ते अनूर्मिसिद्धि पहिली पाहीं ।
दूरली वाचा ऐके ठायीं । दूरश्रवण नवाई दुसरी सिद्धि ॥५०॥
त्रिलोकींचा सोहळा । बैसले ठायीं देखे डोळां ।
हे तिसरे सिद्धीची लीला । दूरदर्शनकळा ती नांव ॥५१॥
मनोजवसिद्धि ऐशी आहे । कल्पिल्या ठायासी पाहें ।
मनोवेगें शरीर जाये । चौथी होये हे सिद्धि ॥५२॥
कामरूप सिद्धिची परी । जैशिया रूपाची कामना करी ।
तैसें रूप तत्काळ धरी । हे पांचवी खरी कामनासिद्धी ॥५३॥
आपुलें शरीर ठेवूनि दूरी । परशरीरीं प्रवेश करी ।
हे परकायप्रवेशपरी । सहावी साजिरी अतिसिद्धि ॥५४॥
काळासी वश्य नाहीं होणें । आपुलिये इच्छेनें मरणें ।
हे सातवी सिद्धि जाणणें । स्वच्छंदमरणें ती नांव ॥५५॥
स्वर्गीं देवांचें जें क्रीडन । त्यांचें हा देखे दर्शन ।
स्वयें क्रीडावया अंगवण । ते सिद्धि जाण आठवी ॥५६॥
जैसा संकल्प तैसी सिद्धि । ते नववी जाण पां त्रिशुद्धी ।
राजाही आज्ञा शिरीं वंदी । ज्याची गमनसिद्धि सर्वत्र ॥५७॥
ज्याची आज्ञा आणि गमन । कोठेंही अवरोधेना जाण ।
हें दहावे सिद्धीचें लक्षण । ज्ञानविचक्षण जाणती ॥५८॥
या गुणहेतुसिद्धींची विधी । म्यां सांगीतली हे त्रिशुद्धी ।
यांहीहोनि क्षुद्रसिद्धी । त्याही निजबुद्धीं अवधारीं ॥५९॥
त्रिकालज्ञत्वमद्वन्द्वं परचित्ताद्यभिज्ञता ।
अग्न्यर्काम्बुविषादीनां प्रतिष्टम्भोऽपराजयः ॥ ८ ॥
क्षुद्रसिद्धि पंचलक्षण । भूत भविष्य वर्तमान ।
या त्रिकाळांचें जें ज्ञान । तें पहिलें जाण ये ठायीं ॥६०॥
सुख दुःख शीत उष्ण । मृदु आणि अतिकठिण ।
या द्वंद्वांसी वश नव्हे जाण । तें दुसरें लक्षण सिद्धीचें ॥६१॥
पराचें स्वप्न स्वयें सांगणें । पुढिलाचे चित्तींचें जाणणें ।
हे तिसरी सिद्धि म्हणणें । ऐक लक्षणें चौथीचीं ॥६२॥
अग्नि वायु आणि उदक । शस्त्र विष आणि अर्क ।
यांचें प्रतिस्तंभन देख । ते सिद्धि निष्टंक पैं चौथी ॥६३॥
कोणासी जिंकिला न वचे पाहें । जेथींचा तेथ विजयी होये ।
एकला सर्वत्र विजयो लाहे । हे पांचवी आहे विजयसिद्धि ॥६४॥
एताश्चोद्देशतः प्रोक्ता योगधारणसिद्धयः ।
यया धारणया या स्याद् यथा वा स्यान्निबोध मे ॥ ९ ॥
उद्देश्यमात्रें सिद्धींची गती । म्यां सांगीतली तुजप्रती ।
आतां कोण धारणा कोण स्थिती । सिद्धीची प्राप्ती होय ते ऐक ॥६५॥
अष्ट महासिद्धींची धारणा । गुणहेतु दहा सिद्धी जाणा ।
क्षुद्रसिद्धि पंचलक्षणा । त्यांचे साधित्या साधना हरि बोले ॥६६॥
भूतसूक्ष्मात्मनि मयि तन्मात्रं धारयेन्मनः ।
अणिमानमवाप्नोति तन्मात्रोपासको मम ॥ १० ॥
अष्ट महासिद्धि स्वाभाविका । माझ्या ठायीं असती देखा ।
या असाध्य साधावया आवांका । करित्या साधका साधन सांगे ॥६७॥
मी अणुरेणूचाही अणुरेण । जीवाचाही हृदयस्थ जाण ।
तेथ अणुतन्मात्र करूनि मन । माझ्या ठायीं जाण जो राखे ॥६८॥
अणुतन्मात्र ध्यान सदा राहे । त्याचा अणुमात्रचि देह होये ।
कीटकीभृंगीच्या ऐसें पाहें । अणिमेची लाहे तो सिद्धी ॥६९॥
तो अच्छिद्रीं निघोनि जाये । जगाच्या डोळ्यामाजीं समाये ।
कोठेंही खुपेना पाहें । हे अणिमेची लाहे महासिद्धी ॥७०॥
महत्तत्त्वात्मनि मयि यथासंस्थं मनो दधत् ।
महिमानमवाप्नोति भूतानां च पृथक् पृथक् ॥ ११ ॥
माझें स्वरूप अनंत अपार । महत्तत्त्वाहोनि अतिथोर ।
आणि महत्तत्त्वाचाहीं साचार । नियंता ईश्वर जो कां मी ॥७१॥
हे सिद्धि साधावया जो नर । माझी धारणा धरी अपरंपार ।
तेवढेंच होय त्याचें शरीर । हे सिद्धि महाथोर महिमान ॥७२॥
सूक्ष्म कापुसाचे तंतू पाहें । तो कल्पनेऐसा पटू होये ।
माझी महती धारणा वाहे । तो माझी सिद्धि लाहे महिमत्वें ॥७३॥
तुकितां त्याच्या समान भारा । न पुरे सपर्वत सगळी धरा ।
एवढ्या महत्तत्त्वांचा उभारा । सिद्धिद्वारा तो पावे ॥७४॥
परमाणुमये चित्तं भूतानां मयि रञ्जयन् ।
कालसूक्ष्मार्थतां योगी लघिमानमवाप्नुयात् ॥ १२ ॥
वाय्वादि प्राणप्रमाण । जेणें काळसूत्राचें गणन ।
तो परमाणुरूप भगवंत जाण । त्याचेंचि दृढ ध्यान सदा जो करी ॥७५॥
परमाणुधारणेचा महिमा । त्याचा देहासी ये अतिलघिमा ।
तो मशकीं चढोनि पाहे मा । उडे व्योमामाजीं सुखें ॥७६॥
अणिमादि तीनी धारणा । या देहींच्या सिद्धि जाणा ।
लहान थोर हळूपणा । देहलक्षणां उपजवी ॥७७॥
उरल्या ज्या पंचमहासिद्धि । त्यांच्या धारणेच्या विधी ।
तोही सांगेन त्रिशुद्धी । ऐक सुबुद्धी उद्धवा ॥७८॥
धारयन् मय्यहंतत्त्वे मनो वैकारिकेऽखिलम् ।
सर्वेन्द्रियाणामात्मत्वं प्राप्तिं प्राप्नोति मन्मनाः ॥ १३ ॥
मूळींचा शुद्ध अहंकारू । ज्यापासूनि इंद्रियविकारू ।
इंद्रियअधिष्ठात्री सुरवरू । चेतविता ईश्वरू जो कां मी ॥७९॥
त्या माझ्या ठायीं धारणा धरितां । इंद्रिय अधिष्ठात्री देवता ।
त्यासी पावोनि एकात्मता । इंद्रियप्रकाशता स्वयें लाहे ॥८०॥
जे कां इंद्रियव्यापार जगाचे । प्रकाशूनि हा देखे साचे ।
एवढिये इंद्रियप्राप्तीचें । साधी सिद्धीचें वैभव ॥८१॥
तेव्हां ज्याचा जो जेथ पाहे । इंद्रियांचा व्यापारू होये ।
तो येणेंचि केला आहे । ऐशी प्रतीति होये इंद्रियप्राप्ती ॥८२॥
महत्यात्मनि यः सूत्रे धारयेन्मयि मानसम् ।
प्राकाम्यं पारमेष्ठ्यं मे विन्दतेऽव्यक्तजन्मनः ॥ १४ ॥
जें महत्तत्त्व गा जाण । तें मायेचें प्रथम स्फुरण ।
ज्यासी क्रिया सूत्रप्रधान । नामाभिधान बोलती ॥८३॥
तेथ अजन्मा मी आपण । जाहलों सूत्राचा सूत्रात्मा जाण ।
त्या माझ्या स्वरूपाचें ध्यान । सावधान जो करी ॥८४॥
ज्या सूत्राचेनि प्रकाशप्रवाहें । ब्रह्मांड हिरण्यगर्भ प्रकाशला राहे ।
ते प्रकाशता त्यासी वश्य होये । येणें सूत्रात्मा पाहे निदिध्यासनें ॥८५॥
त्या निदिध्यासनापोटीं । करूं शके ब्रह्मांडकोटी ।
एवढी प्रकाशसिद्धि गोमटी । हे मजवीण नुठी साधकां ॥८६॥
विष्णौ त्र्यधीश्वरे चित्तं धारयेत् कालविग्रहे ।
स ईशित्वमवाप्नोति क्षेत्रक्षेत्रज्ञचोदनाम् ॥ १५ ॥
मायादित्रिगुणनियंता । जो कळिकाळातें आकळिता ।
उत्पत्तिस्थितिप्रळयकर्ता । जाण तत्त्वतां अंतर्यामी ॥८७॥
त्या मज विष्णूचें ध्यान । निरंतर जो करी जाण ।
त्यासी अदृष्टद्रष्टेपण । शक्तिप्रेरण ईशित्वें ये ॥८८॥
मिथ्या बुद्धिबळाच्या खेळाप्रती । स्वारीची जाणे गति निगुती ।
तेवीं मिथ्या संसारप्रतीती । भूतांची आगती निर्गती स्वयें जाणे ॥८९॥
तो जीवादि शरीरप्रेरण । स्वयें करूं शके आपण ।
करितां अंतर्याम्याचे ध्यान । एवढी सिद्धि जाण उपतिष्ठे ॥९०॥
तो आपुलेनि प्रतापस्वभावीं । मशकाहातीं मेरू विभांडवी ।
नीचहस्तें सृष्टि विध्वंसूनि मांडवी । कां इंद्रातें मारवी उंदिराहातीं ॥९१॥
यापरी एकातें मारवी । जीवें गेलिया जीववी ।
अचेतनातें पालेजवी । ये सिद्धिची पदवी ईशित्व ॥९२॥
नारायणे तुरीयाख्ये भगवच्छब्दशब्दिते ।
मनो मय्यादधद् योगी मद्धर्मा वशितामियात् ॥ १६ ॥
जीव शिव आणि प्रकृति । यांहूनि परती चौथी स्थिती ।
ज्यातें नारायण म्हणती । जाण निश्चितीं सज्ञान ॥९३॥
जागृति स्वप्न सुषुप्ती । यांवेगळी तुरीय स्थिती ।
त्यातें नारायण म्हणती । यथानिगुती सज्ञान ॥९४॥
दृश्य द्रष्टा दर्शन । यांअतीत चौथा जाण ।
त्यातें म्हणती नारायण । ज्ञानविचक्षण निजबोधें ॥९५॥
त्रिपुटीवेगळी जे मातू । असोनियां त्रिपुटीआंतू ।
जो कां त्रिपुटीसी अलिप्तू । तो मी विख्यातू नारायण ॥९६॥
यश श्री वैराग्य ज्ञान । ऐश्वर्य औदार्य हे षड्गुण ।
नित्य वसती परिपूर्ण । तो मी नारायण भगवंत ॥९७॥
त्या मज नारायणातें ध्यातां । माझी वशिता सिद्धि ये हाता ।
सर्व कर्मीं अलिप्तता । भोगून अभोक्ता भोगातें ॥९८॥
निर्गुणे ब्रह्मणि मयि धारयन् विशदं मनः ।
परमानन्दमाप्नोति यत्र कामोऽवसीयते ॥ १७ ॥
चित्तदेवता सत्त्वगुण । इंद्रियें तो रजोगुण ।
विषय केवळ तमोगुण । हेंचि आवरण परमानंदा ॥९९॥
परमानंदासी आवरण । आडवे असती तिन्ही गुण ।
त्यांतें सांडूनि निर्गुण । ब्रह्म परिपूर्ण मज जो ध्याये ॥१००॥
त्यासी माझिये ध्यानस्थितीं । होय परमानंदअवाप्ती ।
ज्या आनंदामाजीं उपशांती । होय निश्चितीं सकळ कामा ॥१॥
झालिया परमानंदप्राप्ती । सकळ काम निमग्न होती ।
जेवीं सूर्योदयाप्रती । तारा हारपती सचंद्र ॥२॥
तेवीं परमानंदाच्या पोटीं । हारपती कामकोटी ।
तेथ इंद्रियसुखाच्या गोठी । लाजोनि उठाउठी विरताती ॥३॥
उद्धवा ऐक पां निश्चितीं । नव्हतां परमानंदप्राप्ती ।
कदा नव्हे कामनिवृत्ती । नाना युक्ती करितांही ॥४॥
या अष्ट महासिद्धीच्या धारणा । तुज म्यां सांगीतल्या जाणा ।
यांसी साधावया आंगवणा । सुरनरगणां पैं नाहीं ॥५॥
यापरी अष्ट महासिद्धी । तुज म्यां सांगीतली धारणाविधी ।
आतां गुणहेतुकाचे प्रबोधीं । सावधबुद्धी अवधारीं ॥६॥
श्वेतद्वीपपतौ चित्तं शुद्धे धर्ममये मयि ।
धारयञ्छ्वेततां याति षडूर्मिरहितो नरः ॥ १८ ॥
सांडूनि कार्येंसीं रजतमें दूरी । जो मी सत्त्वाधिष्ठाता श्रीहरी ।
त्या माझी जो धारणा धरी । अखंडाकारी सर्वदा ॥७॥
तो माझेनि सत्त्वे सत्त्ववंतू । होय षडूर्मींसीं रहितू ।
शोक मोह जरा मृत्यू । क्षुधा तृषा हातू लावूं न शके ॥८॥
मय्याकाशात्मनि प्राणे मनसा घोषमुद्वहन् ।
तत्रोपलब्धा भूतानां हंसो वाचः श्रृणोत्यसौ ॥ १९ ॥
सघोष प्राणेंसीं शब्दमहिमा । अवश्य विश्रांतीस ये व्योमा ।
त्या आकाशाचाही मी आत्मा । मजमाजीं व्योमा रहिवासू ॥९॥
तो मी सघोष प्राणांचाही प्राण । सकळ वाचांची वाचा जाण ।
वागीश्वरीचें जीवन । सत्य मी जाण उद्धवा ॥११०॥
ऐसिया माझें दृढ ध्यान । निजहृदयीं जो करी जाण ।
तो विचित्रा वाचांचें श्रवण । जीवस्वरूपें जाण स्वयें ऐके ॥११॥
सनाद माझी धारणा पोटीं । धरितां जगाच्या गुह्य गोष्टी ।
त्याचे पडती कर्णपुटीं । ते काळीं उठी दूरश्रवणसिद्धि ॥१२॥
चक्षुस्त्वष्टरि संयोज्य त्वष्टारमपि चक्षुषि ।
मां तत्र मनसा ध्यायन् विश्वं पश्यति सूक्ष्मदृक् ॥ २० ॥
सविता तो मी नारायण । ऐसें डोळ्यांमाजीं करी ध्यान ।
तेव्हां डोळाचि मद्रूप जाण । सविता आपण स्वयें होय ॥१३॥
एवं डोळा सविता हें माझे ध्यान । तिहींस एकात्मता झाल्या जाण ।
तेव्हां सूक्ष्मद्रष्टा होय आपण । जग संपूर्ण तो देखे ॥१४॥
बैसलेचि ठायीं जाण । चतुर्दशभुवनांचे दर्शन ।
एके काळें देख आपण । दूरदर्शन हे सिद्धि ॥१५॥
मनो मयि सुसंयोज्य देहं तदनु वायुना ।
मद्धारणानुभावेन तत्रात्मा यत्र वै मनः ॥ २१ ॥
अत्यंत सवेग तें मन । त्या मनाचेंही मी मन जाण ।
त्या मनासी मजसीं अभिन्न । प्राणधारणयुक्त राखे ॥१६॥
ऐसें प्राणधारणयुक्त मन । मजसीं राखतां अभिन्न ।
त्या धारणाप्रभावें जाण । मनोवेगें गमन देहासी होय ॥१७॥
जेथें संकल्पें जाय मन । तेथें होय देहाचेंही गमन ।
हे मनोजवसिद्धि जाण । धारणालक्षण या हेतू ॥१८॥
यदा मन उपादाय यद् यद् रूपं बुभूषति ।
तत्तद् भवेन्मनोरूपं मद्योगबलमाश्रयः ॥ २२ ॥
पहिली मनोजवधारणा । त्याहीवरी माझी भावना ।
अचिंत्य सामर्थ्य माझें जाणा । अनुसंधाना जो आणी ॥१९॥
मी नाना रूपांतें धरिता । सवेंचि रूपांतरें विसर्जिता ।
ऐशी माझी संपूर्ण सत्ता । ते त्याच्या हाता पैं लाभे ॥१२०॥
एवं माझिया दृढ धारणा । माझें सामर्थ्य ये त्याच्या मना ।
मग ज्या रूपाची करी भावना । तद्रूप जाणा स्वयें होय ॥२१॥
सुरनरपन्नगांमाजीं जें जें रूप । धरावया करी जो संकल्प ।
तो तत्काळ गा मद्रूप । हे कामरूप सिद्धि माझी ॥२२॥
परकायं विशन् सिद्ध आत्मानं तत्र भावयेत् ।
पिण्डं हित्वा विशेत् प्राणो वायुभूतः षडङ्घ्रिवत् ॥ २३ ॥
परकायप्रवेशू करितां जाणा । आवरूनि स्वदेहींच्या सर्व प्राणां ।
जेथ प्रवेश करितां आपणा । तेथ आपुली भावना करावी ॥२३॥
तेव्हां लिंगदेहाचे माथां । जीवप्राणांची एकात्मता ।
धरोनि देहांतरअहंता । बाह्य वायूच्या पंथा मिळोनि जाय ॥२४॥
तेथ मिळातांचि मिळवणी । या देहाचा अभिमान सांडूनी ।
देहांतरीं प्रवेशोनी । मी म्हणती उठे तेथें ॥२५॥
जैसें कमळींहूनि कमळांतरा । वायुबळें प्रवेशणें भ्रमरा ।
तैसें सांडोनियां स्वशरीरा । देहांतरा जीवू जाये ॥२६॥
हें परकायप्रवेशन । म्यां सांगीतलें संपूर्ण ।
माझिया स्वरूपाचें धारण । तें निजलक्षण अवधारीं ॥२७॥
दृढ ध्यातां माझे स्वरूपासी । तैं सर्व देहीं तूंचि आहेसी ।
न सांडितां निजदेहासी । हो परकायेंसीं प्रवेशू ॥२८॥
स्वसत्ता स्वदेह सांडणें । तेचि अर्थीचीं लक्षणें ।
पुढिले श्लोकीं नारायणें । विशद निरूपणें निरूपिलीं ॥२९॥
पार्ष्ण्याऽऽपीड्य गुदं प्राणं हृदुरःकण्ठमूर्धसु ।
आरोप्य ब्रह्मरन्ध्रेण ब्रह्म नीत्वोत्सृजेत्तनुम् ॥ २४ ॥
देहत्यागाचें प्राणधारण । तेंच स्वच्छंदमृत्यूचें लक्षण ।
तदर्थी जें प्राणोत्क्रमण । तें योगधारण अवधारीं ॥१३०॥
मूळाधारीं वामचरण । टांचेचेनि नेटें जाण ।
अपानाचें अधोगमन । गुद पीडून राखावें ॥३१॥
हृदयीं विचरता जो प्राण । त्याचें सदा ऊर्ध्व गमन ।
तो प्राणायामें आवरून । अधोमुख जाण करावा ॥३२॥
अपानाचें ऊर्ध्व गमन । स्वाधिष्ठानपर्यंत जाण ।
प्राणाचें अधःसंचरण । तेचि चक्रीं जाण जैं घडे ॥३३॥
तेथ प्राणापानांची बुझावण । त्या चक्रामाजीं करी समान ।
ऐक्ये पडिलें आलिंगन । एकात्मता जाण चालिले ॥३४॥
सांडोनि अपानाची अधोवाट । प्राणें त्यजिला हृदयकंठ ।
फोडूनि सुषुम्नेचें कपाट । ऊर्ध्वमुखें नीट चालिले ॥३५॥
जिणतां सुषुम्नेचें घर । भेदिले साही चक्रांचे पदर ।
उघडूनि काकीमुखाचें द्वार । ब्रह्मरंध्र ठाकिलें ॥३६॥
तेथें पावल्या यथानिगुतीं । या देहाची सांडूनि स्थिती ।
जो कामभोग वाहे चित्तीं । त्या देहाची प्राप्ती तो पावे ॥३७॥
वैकुंण्ठ कैलास अमरावती । सार्वभौम चक्रवर्ती ।
जे कामना कामी चित्तीं । ते पावे गती तत्काळ ॥३८॥
जरी तो ब्रह्मसायुज्यता वाहे । तरी सांडूनि देहाची सोये ।
शुद्ध ब्रह्मधारणा पाहे । तो ब्रह्मचि होये स्वतःसिद्ध ॥३९॥
यापरी प्राणधारण । करूनि निवर्ते जो जाण ।
तें स्वच्छंदमृत्यूचें लक्षण । त्याआधीन कळिकाळ ॥१४०॥
विहरिष्यन् सुराक्रीडे मत्स्थं सत्त्वं विभावयेत् ।
विमानेनोपतिष्ठन्ति सत्त्ववृत्तीः सुरस्त्रियः ॥ २५ ॥
देवांचे दिव्यभोगीं आसक्त । योगियाचें झाल्या चित्त ।
ते प्राप्तिलागीं येथ । माझें सत्त्व निश्चित चिंतावें ॥४१॥
जेणें सत्त्वें म्यां जाण । स्वर्गीं स्थापिले सुरगण ।
त्या सत्त्वगुणाचें धारण । निजहृदयीं जाण जो राखे ॥४२॥
ध्यातां सुरस्त्रियांची कामनिष्ठा । तो पावे सुरस्वर्गींची प्रतिष्ठा ।
विमानीं चढोनि वरिष्ठा । करी कामचेष्टा अप्सरांसीं ॥४३॥
यथा सङ्कल्पयेद् बुद्ध्या यदा वा मत्परः पुमान् ।
मयि सत्ये मनो युञ्जंस्तथा तत् समुपाश्नुते ॥ २६ ॥
संकल्पमात्रें करी समस्त । जो मी सत्यसंकल्प भगवंत ।
त्या माझे ठायीं चित्त । विश्वासयुक्त जो राखे ॥४४॥
तो जे जे काळीं जे जे देशीं । जे जे कर्मीं जे जे अवस्थेसी ।
जें जें कांहीं वांछीं मानसीं । ते संकल्प त्यापाशीं सदा सफळ ॥४५॥
मी सत्यसंकल्प भगवंत । हृदयीं धरिल्या ध्यानयुक्त ।
त्याचें जे जे काम कामी चित्त । ते संकल्प प्राप्त होती त्यासी ॥४६॥
यो वै मद्भावमापन्न ईशितुर्वशितुः पुमान् ।
कुतश्चिन्न विहन्येत तस्य चाज्ञा यथा मम ॥ २७ ॥
जो कां मी सर्वांचा नियंता । स्वयें स्वतंत्र तत्त्वतां ।
त्या माझें ध्यान करितां । मद्भावता उपतिष्ठे ॥४७॥
मीचि भगवंत सुनिश्चित । ऐसें बोधा आलें यथास्थित ।
त्याची आज्ञा सुरवर वंदित । पशुपक्षी नुल्लंघित ते आज्ञा ॥४८॥
जैशी माझी आज्ञा सर्वांवरी । तैशी त्याची आज्ञा चराचरीं ।
कोणी नुल्लंघिती तिळभरी । ते आज्ञासिद्धि खरी तो लाहे ॥४९॥
एवं या गुणहेतुसिद्धि दहाही । धारणायुक्त सांगीतल्या पाहीं ।
आतां क्षुद्र पंचसिद्धि ज्याही । तुज मी त्याही सांगेन ॥५०॥
मद्भक्त्या शुद्धसत्त्वस्य योगिनो धारणाविदः ।
तस्य त्रैकालिकी बुद्धिर्जन्ममृत्यूपबृंहिता ॥ २८ ॥
जगाचें उत्पत्तिस्थितिनिदान । सत्य असे मजअधीन ।
त्या माझ्या ठायीं करितां भजन । अंतःकरण अतिशुद्ध ॥५१॥
ते शुद्धअंतःकरणीं जाण । भूत भविष्य वर्तमान ।
जगाचें जन्म भोग मरण । हे त्रिकाळज्ञान सिद्धि प्रकटे ॥५२॥
अग्न्यादिभिर्न हन्येत मुनेर्योगमयं वपुः ।
मद्योगशान्तचित्तस्य यादसामुदकं यथा ॥ २९ ॥
अतिप्रयास करितां चित्त । मजसी योगातें झालें प्राप्त ।
तेणें योगें शरीर योगयुक्त । अबाधित महाद्वंद्वीं ॥५३॥
त्यासी बाधीना शीत उष्ण । मृदु आणिक कठिण ।
अग्नि लागलियाही जाण । देह दहन नव्हे त्याचा ॥५४॥
ते अग्निमाजीं विश्रांति त्यासी । जेवीं कां जळीं जळचरांसी ।
अद्वंद्वतासिद्धि ऐसी । साधकासी उपतिष्ठे ॥५५॥
येचि सिद्धिच्या धारणा । प्रतिष्टंभसिद्धी प्रकटे जाणा ।
ऐक तिच्याही लक्षणा । जिचे तोडरीं जाणा सकळ बाधा ॥५६॥
त्यासी बाह्य वायूचेनि झडाडें । बाधकता कदा न घडे ।
प्राण जिंतोनि आंतुलीकडे । करी रोकडे दासी त्यासी ॥५७॥
देंठ फेडूनि सुमनसेजे । जेवीं कां सुखें निद्रा कीजे ।
तेवीं इंगळावरी हा निजे । बाधा नुपजे अग्नीची ॥५८॥
शीतळ जळीं शीतकाळीं । सिद्ध बुडविल्या कौतुकें जळीं ।
तो बाहेरी निघावया न तळमळी । जळीं मासोळी जेवीं क्रीडे ॥५९॥
ग्रीष्मकाळींचें निदाघ उष्ण । त्यामाजीं सिद्ध घातल्या जाण ।
रविकरीं पद्म उल्हासे गहन । तैंसे लागतां उष्ण तो टवटवी ॥६०॥
यापरी अर्कबाधकता । त्यासी बाधीना सर्वथा ।
तैशींच सिद्धासी शस्त्रें लागतां । शस्त्रघाता नातुडे तो ॥६१॥
आकाश खोचूं जातां पाहें । शस्त्रेंसीं घावो वायां जाये ।
तेवीं सिद्धासी न लागती घाये । शस्त्रउपाये सुनाट ॥६२॥
सिद्धासी दिधलिया विख । विखही नव्हे त्या बाधक ।
जेवीं विखकिडे विखीं देख । यथासुख क्रीडती ॥६३॥
छाया पर्वतातळीं दडपितां । ते दाटेना जेवीं पर्वता ।
तेवीं अग्नि अर्क विष वाता । सिद्धासी सर्वथा बाधेना ॥६४॥
ऐकोनि सिद्धींची कथा । उल्हासू जरी माने चित्ता ।
तरी माझे प्राप्तीसी तत्त्वतां । सिद्धि सर्वथा बाधक ॥६५॥
माझें स्वरूप शुद्ध अद्वैत । तेथ सिद्धींचें जे मनोरथ ।
लोकरंजन समस्त । नाहीं परमार्थ सिद्धींमाजीं ॥६६॥
मागिलेचि श्लोकसंधीं । परचित्ताभिज्ञतेचि सिद्धी ।
ध्वनित सुचविली त्रिशुद्धी । तिचाही विधी अवधारीं ॥६७॥
तेच श्लोकीं व्याख्यान । करितां भगवंताचें ध्यान ।
प्रकृतिनियंता आपण । साक्षी जाणा सर्वांचा ॥६८॥
ऐसें ईश्वरत्व दृढ ध्यातां । चित्तचालकता ये त्याच्या हाता ।
तेव्हां चित्ताची अभिज्ञता । स्वभावतां उपतिष्ठे ॥६९॥
तेव्हां जीवाची स्वप्नावस्था । हा साक्षित्वें देखता ।
जो जो संकल्प त्याच्या चित्ता । तो स्वभावतां हा जाणे ॥७०॥
जिव्हारींची जे आवडी मोटी । ते हा अवलीला सांगे गोष्टी ।
एवढी सिद्धीची कसवटी । उठाउठी तो लाभे ॥७१॥
मद्विभूतीरभिध्यायन् श्रीवत्सास्त्रविभूषिताः ।
ध्वजातपत्रव्यजनैः स भवेदपराजितः ॥ ३० ॥
अपराजय सिद्धीची प्राप्ती । ध्याना आणावी माझी मूर्ती ।
जिचेनि नांवे जयो पावती । जाण निश्चितीं सुरवर ॥ ७२॥
चतुर्भुज घनश्याम । शंखचक्रगदापद्म ।
छत्रातपत्र चामरयुग्म । ध्वजीं उत्तम गरुडलांछन ॥७३॥
रत्नदंडें झणत्कार । व्यजन वीजिती सनागर ।
चरणीं गर्जती तोडर । तोडरीं अपार अरिवर्ग ॥७४॥
ऐशिये माझे मूर्तीचें ध्यान । जो सर्वदा करी सावधान ।
तो सर्वत्र विजयी जाण । अभंगपण माझेनी ॥७५॥
तो माझेनि ध्यानें पाहें । कोणी न मेळवितां साह्ये ।
एकला सर्वत्र विजयी होये । ऐशी सिद्धि लाहे या निष्ठा ॥७६॥
जो मी हृदयीं धरी अजितू । तो सर्वत्र होय अपराजितू ।
ऐसें सांगोनि भगवंतू । उपसंहारितू सिद्धींतें ॥७७॥
उपासकस्य मामेवं योगधारणया मुनेः ।
सिद्धयः पूर्वकथिता उपतिष्ठन्त्यशेषतः ॥ ३१ ॥
म्यां सांगीतल्या ज्या योगधारणा । मज भजतां त्या भावना ।
त्या त्या सिद्धी त्यासी जाणा । पूर्वोक्तलक्षणा उपजती ॥७८॥
अनेक भावना धरितां चित्तीं । त्या त्या धारणेच्या व्युत्पत्ती ।
अनेक सिद्धींची होय प्राप्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥७९॥
नाना योगधारणाव्युत्पत्ती । न करितां सकळ सिद्धींची प्राप्ती ।
एके धारणेनें होय निश्चितीं । ते मी तुजप्रती सांगेन ॥१८०॥
जितेन्द्रियस्य दान्तस्य जितश्वासात्मनो मुनेः ।
मद्धारणां धारयतः का सा सिद्धिः सुदुर्लभा ॥ ३२ ॥
पांच पांच इंद्रियांची जोडी । जिणोनि शमदमपरवडी ।
उभवूनि वैराग्याची गुढी । प्राणापानवोढी जिंकिल्या ॥८१॥
विवेकाचेनि बळें जाण । वृत्ति राखोनि सावधान ।
सदा करितां माझें मनन । मननें मन जिंकिलें ॥८२॥
यापरी गा साधकासी । धारणा धरोनि मानसीं ।
मी एक ध्यातां अहर्निशीं । सकळ सिद्धी दासी त्यासी होती ॥८३॥
सांडूनि सकळ उपाये । मी एक ध्यानीं धरिल्या पाहें ।
साधकासी काय उणें आहे । दुर्लभ काये सिद्धींचे ॥८४॥
माझे भजनें सावकाशीं । सिद्धी प्रकटती साधकासी ।
त्या सेव्य नव्हती त्यासी । तेंचि हृषीकेशी सांगतू ॥८५॥
अन्तरायान् वदन्त्येता युञ्जतो योगमुत्तमम् ।
मया सम्पद्यमानस्य कालक्षपणहेतवः ॥ ३३ ॥
अहेतुक करितां माझें भजन । तेणें शीघ्र माझी प्राप्ती जाण ।
तेथें सिद्धींवरी घालिता मन । आली नागवण मत्प्राप्तीसी ॥८६॥
ज्यासी विषयभोग लागे गोड । तोचि सिद्धींची वाहे चाड ।
ज्यासी माझे प्राप्तीचें कोड । तो वांछीना बंड ऋद्धिसिद्धींचें ॥८७॥
ज्यासी लौकिकीं अतिप्रतिष्ठा । तो सिद्धींच्या सोशी खटपटा ।
ज्यासी मत्प्राप्तीची निष्ठा । तो वचेना वाटा सिद्धींच्या ॥८८॥
पावतपावतां वाराणसी । जो वस्तीसी गेला वेश्यागृहासी ।
तेथें भुलोनि तिच्या भोगासी । सर्वस्व तियेसी समर्पी ॥८९॥
इयेपासूनि जीवेंप्राणें । सर्वथा वेगळें नाहीं जाणें ।
ऐसा संकल्प करोनि तेणें । वश्य होणें वेश्येसी ॥१९०॥
जंव असे गांठी गांठोडी । तंव ते त्यापाशीं लुडबुडी ।
निःशेष वेंचलिया कवडी । बाहेरी दवडी तत्काळ ॥९१॥
तो दवडितांही न जाये । निर्लज्ज निःसंगु होऊनि राहे ।
तरी आपणचि सांडोनि जाये । तैशाचि पाहें महासिद्धी ॥९२॥
सकळ पापांतें निर्दळणें । सकळ कुळांतें उद्धरणें ।
तें काशीचें खुंटलें पावणें । वेश्यानागवणें भोगलिप्सा ॥९३॥
तैसीच सिद्धींचीही कथा । माझे प्राप्तीसी प्रतिबंधभूता ।
माझें ध्यान ज्ञान वैराग्यावस्था । नागवूनि रिता सांडिती ॥९४॥
माझे प्राप्तीनिकट जाण । उठे सिद्धींची नागवण ।
भोगें छळावया व्यामोहकपण । विलंबकारण मत्प्राप्ती ॥९५॥
माझें स्वरूप अद्वैतता । तेथें सिद्धींच्या नानावस्था ।
ते मायेची व्यामोहकता । जाण तत्त्वतां उद्धवा ॥९६॥
माझे प्राप्तीआड सिद्धींचें विघ्न । हेंचि तुज कळावया जाण ।
म्यां सर्व सिद्धींचें निरूपण । समूळ संपूर्ण सांगीतलें ॥९७॥
माझ्या ठायीं धरितां ध्यान । एकाग्रता होतां मन ।
तेथ भोगलिप्सा सिद्धी जाण । करिती नागवण साधका ॥९८॥
जन्मौषधितपोमन्त्रैः यावतीरिह सिद्धयः ।
योगेनाप्नोति ताः सर्वा नान्यैर्योगगतिं व्रजेत् ॥ ३४ ॥
सिद्धींचे प्राप्तीचें कारण । जन्मौषधि मंत्र तप जाण ।
कां साधल्या प्राणापान । सकळ सिद्धी जाण योगाभ्यासीं ॥९९॥
एकी जन्मास्तव सहज सिद्धी । एकी त्या साधिती औषधी ।
एकी त्या तपादि महाविधी । एकी त्या त्रिशुद्धि मंत्रद्वारा ॥२००॥
सर्पासी वायुधारण । मीनासी जळतरण ।
पक्ष्यासी नभोगमन । हे जन्मसिद्धि जाण स्वाभाविक ॥१॥
हंस निवडी क्षीरनीर । कोकिळेसी मधुर स्वर ।
चंद्रामृत सेवी चकोर । हे सिद्धि साचार जन्मास्तव ॥२॥
जन्मास्तव सहज सिद्धी । त्या म्यां सांगीतल्या सुबुद्धी ।
आतां साधिलिया औषधी । लाभती सिद्धी त्या ऐक ॥३॥
श्वेतमांदारीं गजानन । अंगारकचतुर्थी साधिल्या जाण ।
सकल विद्यांचें होय ज्ञान । धनधान्यसमृद्धी ॥४॥
अजानवृक्षाची वोळखण । त्याचीं फळें श्वानमुखें जाण ।
त्याचें घडल्या क्षीरपान । होय आपण अजरामर ॥५॥
पिचुमंद नित्य सेविल्या देख । त्यासी बाधीना कोणी विख ।
पाताळगरूडीचें प्राशिल्या मुख । त्यासी देहदुःख बाधीना ॥६॥
पूतिकावृक्षाचे मूळीं । असे महाशक्तीची पुतळी ।
ते साधल्या अप्सरांचे मेळीं । क्रीडे तत्काळीं साधक ॥७॥
अनंत औषधी अनंत सिद्धी । त्यांची साधना कठिण त्रिशुद्धी ।
तपादि सिद्धींची विधि । ऐक सुबुद्धी उद्धवा ॥८॥
कृच्छ्र पराक चांद्रायण । आसार जलाशय धूम्रपान ।
तप करी जें जे भावून । ते ते सिद्धि जाण तो पावे ॥९॥
ऐक मंत्रसिद्धीचें लक्षण । प्रेतावरी बैसोनि आपण ।
एक रात्र केल्या अनुष्ठान । प्रेतदेवता संपूर्ण प्रसन्न होय ॥२१०॥
तेणें भूत भविष्य वर्तमान । ते सिद्धि प्राप्त होय जाण ।
करितां सूर्यमंत्रविधान । दूरदर्शनसिद्धि उपजे ॥११॥
जैसा मंत्र जैसी बुद्धी । तैसी त्यास प्रकटे सिद्धी ।
या सकळ सिद्धींची समृद्धी । योगधारणाविधीमाजीं असती ॥१२॥
नेहटूनियां आसना । ऐक्य करोनि प्राणापानां ।
जो धरी योगधारणा । सकळ सिद्धी जाणा ते ठायीं ॥१३॥
म्यां सांगीतली सिद्धींची कथा । झालिया प्राणापानसमता ।
आलिया योगधारणा हाता । तैं सिद्धी समस्ता प्रकटती ॥१४॥
प्राणापान समान न करितां । योगधारणाही न धरितां ।
मज एकातें हृदयीं धरितां । सिद्धी समस्ता दासी होती ॥१५॥
मज पावावया तत्त्वतां । मज एकातें स्मरतां ध्यातां ।
पावो देऊन सिद्धींचे माथां । चारी मुक्ति स्वभावतां दासी होती ॥१६॥
नाना सिद्धींची धारणा धरितां । माझी सलोकता समीपता ।
हाता न ये गा सरूपता । मग सायुज्यता ते कैंची ॥१७॥
माझे अतिशयें शुद्ध भक्त । ते मुक्तीसी दूर दवडित ।
माझेनि भावार्थें नित्यतृप्त । ते पूज्य होत मजलागीं ॥१८॥
जो सकळ सिद्धींचा ईश्वरू । तो मी लागें त्यांची पूजा करूं ।
तेथिला जो सिद्धींचा संभारू । घेऊनि निजवेव्हारू पळताती ॥१९॥
सकळ सिद्धींच्या स्वामित्वेंसीं । मी भगवंत तिष्ठें भक्तांपाशीं ।
तेंचि श्लोकार्थें हृषीकेशी । उद्धवासी सांगत ॥२२०॥
सर्वासामपि सिद्धीनां हेतुः पतिरहं प्रभुः ।
अहं योगस्य साङ्ख्यस्य धर्मस्य ब्रह्मवादिनाम् ॥ ३५ ॥
सकळ सिद्धींचें मी जन्मस्थान । माझेनि सिद्धींचें थोर महिमान ।
सिद्धींसी मजमाजीं निदान । यापरी मी जाण स्वामी त्यांचा ॥२१॥
जे जीवात्म्याची ऐक्यता । त्या योगाचा स्वामी मी तत्त्वतां ।
जेथ जीवत्वाची मिथ्या वार्ता । त्या ज्ञानाचाही सर्वथा स्वामी मीचि ॥२२॥
ज्ञानोपदेष्टे जे साधू । त्यांचाही स्वामी मी प्रसिद्धू ।
माझेनि प्रसादें ज्ञानबोधू । होतसे विशदू सज्ञाना ॥२३॥
उपदेशी उपनिषद्भागें वेदू । त्या वेदाचाही स्वामी मी गोविंदू ।
मजवेगळा वेदवादू । उच्चारीं शब्दू नुच्चारे ॥२४॥
धर्म म्हणिजे ज्ञानसाधन । त्याचाही स्वामी मीचि जाण ।
मी सबाह्य परिपूर्ण । चैतन्यघन सर्वात्मा ॥२५॥
मी सर्वात्मा सर्वव्याप्त । सबाह्य परिपूर्ण समस्त ।
हे माझ्या ठायीं सहज स्थित । ऐक सुनिश्चित उद्धवा ॥२६॥
अहमात्माऽऽन्तरो बाह्योऽनावृतः सर्वदेहिनाम् ।
यथा भूतानि भूतेषु बहिरन्तः स्वयं तथा ॥ ३६ ॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां एकादशस्कन्धे पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५ ॥
जीवांच्या जीवामाजीं माझा वास । जीव मजमाजीं सावकाश ।
माझें स्वरूप गा असमसाहस । गुणमायेस अनावृत ॥२७॥
जेवीं घटाची वस्ती आकाशीं । आकाश सबाह्य त्या घटासी ।
तेवीं मी जीवमात्रांसी । सबाह्य हृषीकेशी परिपूर्ण ॥२८॥
जैशीं महाभूतें भौतिकांसी । सबाह्य असती सर्वांसी ।
तेवीं मी सकळ जगासी । सबाह्य हृषीकेशी पूर्णत्वें पूर्ण ॥२९॥
जीवन जैसें तरंगासी । कां गोडी जैसी गुळासी ।
तेवीं अनंतकोटि ब्रह्मांडांसी । मी पूर्णत्वेंसी परिपूर्ण ॥२३०॥
मज पूर्णाची पूर्ण प्राप्ती । निकट येतयेतां हातीं ।
ते संधीं सिद्धी नागविती । भोगसंपत्तीउपचारें ॥३१॥
ज्याचें रायापाशीं पूर्ण चलन । त्याचे हाता ये लांचु संपूर्ण ।
तेणेंचि तो पावे मरण । तैशा सिद्धी जाण घातका ॥३२॥
ये अध्यायींचें निरूपण । सांगावया हेंचि गा कारण ।
माझे प्राप्तीस सिद्धी विघ्न । उद्धवा जाण निश्चितीं ॥३३॥
एकाग्र भजनें माझी प्राप्ती । होतां ते संधीसी सिद्धी येती ।
त्या भुलवोनियां भोगासक्तीं । नागविती साधकां ॥३४॥
जे नेणती माझें निजसुख । ऐसे जे कां केवळ मूर्ख ।
त्यांसीच सिद्धींचें कौतुक । अलोकिक भोगलिप्सा ॥३५॥
जैसे वेश्येचे हावभाव । तैसें सिद्धींचें वैभव ।
हें त्यागावया गा सर्व । देवें हा अध्याव निरूपिला ॥३६॥
ज्यासी प्राप्त माझें निजसुख । त्यासी सिद्धी तुच्छप्राय देख ।
न देखती जन्ममरणांचें मुख । माझा पूर्ण हरिख कोंदाटे ॥३७॥
सेवितां सद्गुरुचरण । कोंदाटे ब्रह्म परिपूर्ण ।
तेथ सिद्धींसी पुसे कोण । हे जाणती खूण हरिभक्त ॥३८॥
हरिभक्तीसी विकीला भावो । भजनें फिटला अहंभावो ।
तेथ सिद्धींचा भोगसंदेहो । निपुजे पहा हो सर्वथा ॥३९॥
भुक्ति मुक्ति ऋद्धि सिद्धी । सद्गुरुचरणीं गा त्रिशुद्धी ।
हें नेणती जे मंदबुद्धी । ते नाना सिद्धी वांछिती ॥२४०॥
सकळ सिद्धींचें साधन । निरपेक्षता सत्य जाण ।
निरपेक्षाचें अंगण । सिद्धी संपूर्ण ओळंगती ॥४१॥
सिद्धींची अपेक्षा ज्यांचे चित्तीं । सिद्धी त्यांकडे न थुंकिती ।
निरपेक्षाचे पायींची माती । सिद्धी वंदिती सर्वदा ॥४२॥
ज्ञानवैराग्यभक्तीचे माथां । सत्य जाण पां निरपेक्षता ।
ते निरपेक्षता आलिया हाता । मुक्ति सायुज्यता पायां लागे ॥४३॥
निरपेक्षतेपाशीं सर्व सिद्धी । निरपेक्षतेपाशीं विधी ।
निरपेक्षतेपाशीं सुबुद्धी । चरण वंदी अहर्निशीं ॥४४॥
निरपेक्षता तेथ निर्वाहो । निरपेक्षता तेथ सद्भावो ।
निरपेक्षतेपाशीं भगवद्भावो । यथार्थ पहा वो तिष्ठतू ॥४५॥
निरपेक्षतेपाशीं उपनिषद्भागू । निरपेक्षतेपाशीं साचार योगू ।
निरपेक्षता स्वानंदभोगू । सांपडे श्रीरंगू निरपेक्षा ॥४६॥
एका जनार्दना शरण । त्याचे वंदितां श्रीचरण ।
चढती निरपेक्षता जाण । सदा संपूर्ण स्वानंदें ॥४७॥
आम्हां स्वानंदाचा निजबोधू । हा सद्गुरुचरणींचा प्रसादू ।
महासुखाचा विनोदू । आनंदकंदू श्रीचरणीं ॥४८॥
गुरुचरणीं करितां भक्ती । अनायासें प्राप्त चारी मुक्ती ।
निजशांतीसी विरक्ती । सेवों लागती गुरुभक्तां ॥४९॥
एका जनार्दन शरण । त्याचे कृपेस्तव जाण ।
श्रीभागवताचें निरूपण । झाला संपूर्ण पंधरावा ॥२५०॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे एकादशस्कंधे
श्रीकृष्णोद्धवसंवादे एकाकारटीकायां सिद्धिनिरूपणयोगो नाम पंचदशोऽध्यायः ॥१५॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ श्लोकसंख्या ॥३६॥ ओंव्या ॥२५०॥
श्री एकनाथी भागवत – (अध्याय पहिला)