ज्ञान देण्याला अधिकारी कोण
ऐसा पुरता जो असेल । त्यासि सदगुरुज्ञान गवसेल ।
येर्हवीं आहाच बोलतां बोल । वाचेचें फोल करावें नलगे ॥८५॥
यालागीं श्रद्धाळू सात्विक । गुरुसेवेचा नीच सेवक ।
गुरु आज्ञेचा पाइक । तोचि निष्टंक ज्ञानार्थी ॥८६॥
जो वीतरागी सविवेक । जो सद्भावें विश्वासिक ।
जो लोकेषणें रहित रंक । तो निष्टंक ज्ञानार्थी ॥८७॥
विकल्पशून्य ज्यांचें मन । वासनारहित निजभजन ।
तो मुमुक्षांमाजी चिद्रत्न । अधिकारी पूर्ण ब्रह्मज्ञाना ॥८८॥
ऐशीं विवात्याची पूर्ण लक्षणें । निर्धारुनि श्रीनारायणें ।
त्यासि पूर्णब्रह्मनिरुपणें । ज्ञानार्थ परिसणें सावधान श्रोती ॥८९॥
हें कल्पादीचें जुनाट ज्ञान । वक्ता स्वयें श्रीनारायण ।
एका विनवी जनार्दन । श्रोतीं अवधान मज दीजे ॥३९०॥
जो ॐकाराचा तरुवरु । स्वानंद सुखाचा सागरु ।
सत्यसंकल्प सर्वेश्वरु । तो परात्परु स्वमुखें बोले ॥९१॥
ज्ञानाची व्याख्या
शास्त्रव्युत्पत्ती व्याख्यान । जालिया वेदांत श्रवण ।
त्यावरी उठी जें जाणपण । त्यानांव ज्ञान शास्त्रोक्त ॥९२॥
विषयवासनेविण । वृत्तीसी जें विवेकस्फुरण ।
त्यानांव बोलिजे ज्ञान । सत्य जाण स्वयंभू ॥९३॥
चिद्रूपें वृत्तीचें स्फुरण । तें जाणिवें नाकळे ज्ञान ।
तेंचि स्वयें होइजे आपण । त्यानांव विज्ञान विधातया ॥९४॥
हदयी जें आत्मपण । तें स्वयें होईजे आपण ।
जेथें हारपे देहाचें स्फुरण । तें सत्य विज्ञान विधातया ॥९५॥
जळी मीनलिया लवण । सर्वांगे विरे संपूर्ण ।
जळीचें हारपे क्षारपण । यापरी विज्ञान वस्तुत्वाचें ॥९६॥
देहीचें जाऊनि अहंपण । ‘ ब्रह्माहमस्मि स्फुरे स्फुरण ।
ते स्फूर्तिही विरे संपूर्ण । त्यानांव विज्ञान पूर्णत्वाचे ॥९७॥
ज्ञानप्राप्तीसाठीं अत्यावश्यक असणार्या भक्तीचीं लक्षणें
हे पावावया पूर्णप्राप्ती । भावें करावी भगवद्भक्ती ।
ते भक्तीची निजस्थिती । ऐक तुजप्रती सांगेन ॥९८॥
भगवद्भाव सर्वाभूती । यानांव मुख्य माझी भक्ती ।
हेंचि भजन ज्यासि अनहंकृती । विज्ञानप्राप्ती ते त्यासी ॥९९॥
हे भक्ती करी जो निजांगें । विज्ञान त्याच्या पायां लागे ।
ते भक्ती उपजे नेणें योगें । ते भक्तिचि अंगे हरी सांगे ॥४००॥
माझें नाम माझें स्मरण । माझी कथा माझें कीर्तन ।
माझ्या चरित्रांचें पठण । गुणवर्णन नित्य माझें ॥१॥
माझा जप माझें ध्यान । माझी पूजा माझें स्तवन ।
नित्य करितां माझें चिंतन । विषयध्यान विसरले ॥२॥
भक्तांचें विषयसेवन । तेंही करिती मदर्पण ।
यानांव भक्तीचीं अंगें जाण । स्वयें नारायण विधीसी सांगे ॥३॥
ज्ञान विज्ञान उत्तमभक्ती । सांग सांगेन तुजप्रती ।
कृपेनें तुष्टला कृपामूर्ती । धन्य प्रजापती निजभाग्यें ॥४॥
जगाचें गुह्य मी आपण । त्या गुह्याचें गुह्य संपूर्ण ।
पूर्ण गौप्याचें गुप्तघन । तुज मी सांगेन स्वयंभू ॥५॥
ऐसें गोप्याचें जें अति गोप्य । कोणा नाहीं सांगितलें अद्याप ।
माझें निजानंदनिजरुप । तुज मी सुखरुप सांगेन ॥६॥
कृपेनें तुष्टला जनार्दन । जीवीं जीव घालूं पाहे आपण ।
आकळावया ज्ञान विज्ञान । अनुग्रहपूर्ण आवडी करी ॥७॥
आवडीं सदगुरुनाथू । जंव मस्तकी न ठेवी हातू ।
तोंवरी शिष्याचा निजस्वार्थू । पूर्ण परमार्थू सिद्धी नपवे ॥८॥
यालागीं श्रीनारायण । वरदहस्ते संपूर्ण ।
अनुग्रही चतुरानन । तेंचि निरुपण श्रीशुक सांगे ॥९॥
नारायण म्हणाले " माझ्या अनुग्रहानें तूं माझ्यासारखाच हो "
मी जेवढा जैसा तैसा । जग नहोऊनि जगत्वाऐंसा ।
ऐसा स्वरुपतेचा पूर्ण ठसा । तुज प्राप्त हो हे दशा अनुग्रहें माझ्या ॥४१०॥
सत्वगुणेंवीण सत्वस्थिती । जेणें करी धरी हरी त्रिजगती ।
परी आंगीं नलागे अहंकृती । हा भाव प्रजापती प्राप्त हो तुज ॥११॥
मी सगुण निर्गुण रुपें धरीं । परी न विकारें रुपाकारी ।
ये स्वरुपतेची निजथोरी । प्राप्त हो झडकरी विधात्या तुज ॥१२॥
रुपी असोनि अरुपता । गुणी वर्तोनि गुणातीतता ।
हे मदनुग्रहें पूर्णावस्था । पावसी तत्त्वतां परमेष्ठी तूं ॥१३॥
जेवी जळी असोनि गगन । बोलें हो नजाणे आपण ।
तेवीं माझें कर्माचरण । अकर्तात्मता पूर्ण परमात्मयोगें ॥१४॥
सृष्टिस्रजनालागी तत्त्वतां । सकळ कर्मी अकर्तात्मता ।
मदनुग्रहें पावसी विधाता । ह्नणोनि माथां ठेविला हात ॥१५॥
कृपा पद्महस्त ठेवितां माथां । ब्रह्मावबोध पावे विधाता ।
करस्पर्शे निवाला विधाता । तें सुख सांगतां सांगतां नुरे ॥१६॥
एवं स्वयंभू ऐशिया परी । संबोधूनि केला ब्रह्माधिकारी ।
हे जाणोनि आपली थोरी । पूर्णत्वाचा करी प्रबोध त्यासी ॥१७॥
सदगुरुनें अनुग्रहिल्यापाठीं । शिंष्याची स्वरुपी प्रवेशे दृष्टी ।
हें पुरुषोत्तम जाणोनि पोटीं । करसंपुटीं आश्वासिला ॥१८॥
विष्णुविरिचीसंवादकथन । कल्पादीचें जुनाट ज्ञान ।
तेथें श्रोती द्यावें अवधान । आनंदघन वोळला ॥१९॥
साचचि ब्रह्मा जन्मला पोटीं । यालागीं हरीशी कळवळ मोठी ।
गुह्यज्ञानाची गोड गोष्टी । उठाउठी हरी सांगें ॥४२०॥
पुत्र जाहला ब्रह्माधिकारी । येणें उल्हासे श्रीहरी ।
जें गुह्यज्ञान असे जिव्हारी । तें काढूनि बाहेरी सांगे तयासी ॥२१॥
विधात्यासि विचारितां । स्वयें देवचि माता पिता ।
तो उभयस्नेहो एकात्मता । निजगुह्य तत्त्वतां सांगेल त्यासी ॥२२॥
श्रीहरीस पुत्रस्नेह अमुप । त्यासि दाटूनि सांगे ‘ तप तप ’ ।
आपलें दाखवूनि निजरुप । ज्ञान निर्विकल्प आदरें सांगें ॥२३॥
पित्यानें जोडिलें जें वित्त । पुत्र अधिकारी होय तेथ ।
यालागी गुह्यज्ञान समस्त । देईल निश्चित विधातयासी ॥२४॥
सदगुरुवंदन