कामक्रोधनिरसनार्थ ब्रह्मदेवानें तप आरंभिलें
मनुष्याचा जो जाणिजे मास । तो देवांचा एक दिवस ।
ऐसी संख्या सहस्त्रवरुष । तपसायास करी ब्रह्मा ॥१५॥
ऐसी सहस्त्ररुषेंवरी । ब्रह्मया कमलासनी तप करी ।
त्याच्या तपाची थोरी । व्यासमुनीश्वरीं वर्णिली ॥१६॥
हे आदिकल्षींची जुनाट कथा । होय श्रीव्यासचि वक्ता ।
तेणें आणोनियां वेदार्था । यथार्थ वार्ता निरुपिली ॥१७॥
तीच श्रीशुकें परीक्षिती । निरुपिली कृपामूर्ती ।
या विंरिचीचीं तपप्राप्ती । उत्कृष्ट स्थिती अवधारा ॥१८॥
तपः प्रभावानें ब्रह्मदेव अंतर्ब्राह्य बदलला
ब्रह्मा कमलासनीं तप करी । नवल त्याचे धारिष्टाची थोरी ।
नानाइंद्रियविकारी । परी झाला अविकारी निजनिष्ठ ॥१९॥
शमदमांचेनी निजमेळें । जिंतिले मनपवनांचे उल्लळे ।
इंद्रियांचें अपार पाळे । तेणें तपोबळें आक्रमिले ॥२०॥
मन अमन पाहों आदरिलें । तंव तें चंचलत्व विसरलें । चित्त विषयचिंते मुकलें ।
चित्ती विषयचिंते मुकलें । चित्तीं चिंतलें चैतन्य पैं ॥२१॥
बुद्धीनें दृढबोध धरिला । तेथें अहंकार कांपिन्नला ।
तेणें सोहंभाव बळकावला । तेव्हां प्राण परतला दचकोनी ॥२२॥
देही दशधा धांवत होता । तो एकवटुनी आंतौता ।
धरुनि सोहंचा सांगाता । पश्चिमपंथा चालिला ॥२३॥
यापरी मनपवनांसी । जिंतिलेंसें निजनिष्ठेसी ।
तंव बहिरिद्रियांसी । दशा आपैसी बाणली ॥२४॥
डोळ्यां डोळे देखणें झालें । तेणें दृश्याचें देखणें ठेलें ।
श्रवण अनुहतध्वनी लागले । तंव शब्दा वरिलें निः शब्दें ॥२५॥
स्पर्शे स्पर्शावें जंव देही । तंव देही देहत्व स्फुरण नाहीं ।
देहींच प्रगटला विदेही । तेथे स्पर्शे कार्ड्र स्पर्शावें पै ॥२६॥
चित्कळा वोळली वोरसें । गोडी रसनेमाजी प्रवेशे ।
रसना लाजे विषयतोषें । सर्वांग तेणें रसे अतिगोड ॥२७॥
घ्राणी घेऊं जातां गंधासी । प्राण चालिला पश्चिमेसी ।
मार्गे कोण सेवी गंधासी । एवं विषयाची विरक्ति स्पष्ट ॥२८॥
मनाची गति थांबून तें निर्विषय झालें
मन इंद्रियद्वारें विषयी धांवे । त्यासी प्रत्याहार लाविला सवें ।
यालागीं तें जीवेंभावें । झालें निजस्वभावें निर्विषय ॥२९॥
ज्ञानेंद्रियें जिंकिली ऐसी । तें कर्मद्रियांची स्थिति कैसी ।
तेंही सांगेन तुजपाशीं । ऐके राजर्षि नृपवर्या ॥३०॥
जेवीं धूर जिंकिलिया रणी । कटक जिंकिले तेचिक्षणीं ।
तेवीं मनोजयाची बांधावणी । तोचि करणीं सर्व विजय समजे ॥३१॥
विजय बांधावा राजद्वारीं । तंव गुढिया उभविजे घरोघरी ।
तेवी मनोजयाची थोरी । तेंचि इंद्रियद्वारी नांदत ॥३२॥
वाचा वदली सत्यासत्य । तिसी रामनामें दिलें प्रायश्चित ।
वाच्यवाचक स्फुरेना तेथ । वाचा स्फुरत तच्छक्ती ॥३३॥
जें भेटोंनिघे मना मन । तैं हात मोकळे संपूर्ण ।
तेव्हां क्रियेमाजी अकर्तेपण । आपुलें आपण हातावरी ॥३४॥
क्रिया रतली चिच्छक्ती । तेणें ज्ञानगम्य चरणांची गती ।
तेव्हां गमनप्रत्यावृत्ती । समाधान स्थिती आसनस्थ ॥३५॥
यापरी जिंतूनी चरण । दिव्यसहस्त्र वरुषें जाण ।
द्रुढ घालूनियां आसन । प्राणापान वश्य केले ॥३६॥
मनी कामाचा अतिसाटोप । तेणें खवळला उठी कंदर्प ।
तें मन चिती जैं चिद्रूप । तैं कामकंदर्प असतांच नाही ॥३७॥
मन चिद्रूप झाल्यावर कामभावना संभवतच नाहीं
जेथे मन असे इंद्रिये उरलें । तेथें कंदर्पाचें चालोंशकलें ।
चित्त चिद्रूपध्यानी गुंतलें । तैं कांही नचले काम कंदर्पाचे ॥३८॥
देखोनी रंभेचा साटोप । शुकापोटी नुठे कंदर्प ।
ज्याचे हदयी नुठे कामसंकल्प । तो निर्विकल्प सर्वागीं ॥३९॥
काम तापसांचा उघड वैरी । मन जिंकोनेणे त्यातें मारी ।
जे गुंतले चिदाकारी । त्यांचे तोडरी अनंग रुळत ॥४०॥
गुदेंद्रियाचा स्वभाव क्षर । तंव ध्यानबळें साचार ।
क्षरी प्रगट होय अक्षर । क्षराक्षर नुरवुनी तेथें ॥४१॥
ज्ञानकर्मेंद्रियें दाही । अकरावें मन ते ठायी ।
यापरी उभयेंद्रियें पाही । जिंतूनी दृढदेही तो झाला ॥४२॥
अंतरीं निग्रहू दृढ केला । शम शब्दें तो वाखाणिला ।
बाहयेंद्रिया नेम केला । तो दन बोलिला शास्त्रसी ॥४३॥
हदयीचेंनी विवेकमेळें । वैराग्याचे अनुतापबळें ।
शमदमाचेनी निखळें । तप प्रांजळें दृढ केलें ॥४४॥
परी तैं तप जाहून कैसें । लोक प्रकाशे निजप्रकाशें ।
एवढी महिमा आली दशे । त्रैलोक्य भासे त्या तपामाजीं ॥४५॥
ऐसा निष्ठेचा निजप्रताप । तेणें तप जाहलें सफळरुप ।
ब्रह्मा जाहला सत्यसंकल्प । तपवक्त्याचें रुप देखोनियां ॥४६॥
यालागी सफळदर्शन । विरिंचीचें तें तपाचरण ।
आच रला निजांगें जाण । ब्रह्मा आपण नेमनिष्ठा ॥४७॥
तपाचे निजनेंमेंसी कष्ट । साधिले स्वनिष्ठें चोखट ।
यालागी तो अतिश्रेष्ठ । जाहला वरिष्ठ तपस्व्यांमाजी ॥४८॥
देखावें तपवक्त्याचें रुप । ऐसा ब्रह्मयाचा पूर्वसंकल्प ।
यालागी बैकुंठपीठदीप । कृपाळू सत्यसंकल्प स्वरुप दावी ॥४९॥
सदगुरुवंदन